Psikoz yaşayan kişiler, var olmayan şeyleri görebilir, duyabilir, hissedebilir veya koklayabilir. Aynı zamanda sanrılar geliştirebilirler. Psikoz, şizofreni ve bipolar bozukluk gibi birçok psikiyatrik hastalıkla birlikte görülebilir, ancak bazen ilaç kullanımı, stres ya da beyinle ilgili diğer sorunlar da tetikleyebilir.
Psikozun Yaygınlığı ve Etkisi
Psikoz, her yaştan insanı etkileyebilir. Yapılan araştırmalara göre, ABD'de her yıl 100.000'den fazla genç psikoz tanısı almakta ve her 100 kişiden yaklaşık 3'ü, hayatlarında en az bir kez psikoz nöbeti geçirmektedir. Psikoz, kişiyi hem zihinsel hem de duygusal açıdan derinden etkileyebilir. Bu yazıda, psikozun belirtileri, sebepleri ve tedavi yöntemleri hakkında bilimsel verilerden yararlanarak genel bir bakış sunulmaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki, bu bilgiler herhangi bir tıbbi tavsiye yerine geçmez ve tanı ya da tedavi için uzman bir doktora başvurulması gerekmektedir.
Psikoz Nedir?
Psikoz, kişinin düşünsel ve algısal süreçlerinde ciddi bozulmalar meydana getirir. Bu durum, bireyin gerçeklikle bağlantısını kaybetmesine ve yanlış algılar geliştirmesine neden olur. Psikoz yaşayan bir kişi, başkalarının göremediği şeyleri görebilir veya olmayan sesleri duyabilir. Gerçek dışı inançlar geliştirebilir, örneğin birinin kendisini izlediğini veya peşinden geldiğini düşünebilir.
Bu bozulmalar, bireye gerçek gibi gelir ve kişi bu durumun farkında olmayabilir. Bu da kişiyi büyük bir kafa karışıklığına sokabilir. Psikoz belirtileri bazen kişinin kendisine zarar vermesine ya da başkalarına zarar vermesine yol açabilir. Ancak, psikoz her zaman şizofreni veya benzeri rahatsızlıkların bir sonucu olmayabilir; bazen stres, madde kullanımı veya beyin hastalıkları da bu duruma yol açabilir.
Psikoz Belirtileri
Psikozun belirtileri, hızlı bir şekilde veya zaman içinde yavaşça gelişebilir. Bu belirtiler hafif başlayıp zamanla daha yoğun hale gelebilir. Psikoza bağlı belirtiler kişiden kişiye değişebilir, ancak genel olarak iki ana belirti öne çıkar:
Erken Dönem Belirtileri Psikozun başlangıcındaki erken belirtiler, kişinin normal davranışlarından ayırt edilmesi zor olabilir. Bunlar şunlar olabilir:
İş ve okul performansında belirgin bir düşüş
Düşünme ve konsantrasyon zorluğu
Başkalarına karşı aşırı şüphecilik ve sosyal kaygı
Duygusuzluk ya da aşırı ve uygunsuz duygusal tepkiler
Sosyal izolasyon, yalnız kalma isteği
Kişisel bakımda azalma
Psikozun Temel Belirtileri
Halüsinasyonlar: Kişi, gerçekte olmayan şeyleri görür, duyar veya hisseder. Sesli halüsinasyonlar, en yaygın halüsinasyon türüdür. Kişi, başkalarının konuşmalarını duyabilir veya kendi iç sesini duyabilir.
Sanrılar: Kişi, kanıta dayanmayan ancak güçlü bir şekilde doğru olduğuna inandığı yanlış inançlar geliştirir. Bu inançlar, kişinin gerçeklik algısını daha da bozabilir.
Psikozda Görülen Diğer Belirtiler:
Organize Olmayan Düşünceler: Kişinin düşünceleri mantıksız veya bağlantısız olabilir. Konuşmaları dağınık, başkalarına anlamsız gelebilir.
Katatoni: Kişi, dışarıdan gelen uyaranlara tepki vermez ya da anormal hareketler gösterir.
Organize Olmayan Davranışlar: Kişinin tepkileri alışılmadık, uygunsuz veya beklenmedik olabilir.
Negatif Belirtiler: Duygusal, sözel ya da fiziksel harekette azalma yaşanabilir.
Psikozun Süresi ve Türleri
Psikozun süresi, nedenine bağlı olarak değişir. Madde kullanımına bağlı psikoz, genellikle madde vücuttan çıktığında sona erer. Ancak bazı psikozlar daha uzun sürebilir. Örneğin, şizofrenide psikoz belirtileri uzun süre devam edebilir ve bu durum genellikle bir aydan daha uzun sürer.
Psikozun Sebepleri
Psikoz, tek bir sebepten değil, birçok faktörün bir araya gelmesinden kaynaklanabilir. Genetik ve çevresel faktörlerin kombinasyonu, psikozun gelişmesinde önemli rol oynar. Aşağıda, psikozu tetikleyebilecek bazı yaygın nedenler yer almaktadır:
Beyindeki kimyasal dengesizlikler (özellikle dopamin ve glutamat)
Alkol veya uyuşturucu kullanımı
Genel sağlık sorunları (beyin tümörleri, epilepsi, HIV gibi enfeksiyonlar)
Psikiyatrik hastalıklar (şizofreni, bipolar bozukluk, majör depresyon)
Travmalar (savaş, cinsel saldırılar, kayıplar)
Çocuklukta başa gelen travmalar veya istismar
Uyku bozuklukları
Psikozun Beyinde Yarattığı Değişiklikler
Psikoza neyin sebep olduğu tam olarak bilinmemekle birlikte, beyin kimyasallarındaki dengesizliklerin önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir. Özellikle dopamin seviyelerindeki artış ve glutamat reseptörlerinin işlevindeki azalma, psikoz belirtilerine yol açabilir. GABA ve asetilkolin gibi diğer nörotransmitterlerin dengesizlikleri de psikozu tetikleyebilir.
Psikoz Tedavisi
Psikoz, acil tıbbi müdahale gerektiren bir durumdur. Tedavi süreci, hem kısa hem de uzun vadede etkili olabilir. Tedavinin temel unsurlarından biri antipsikotik ilaçlardır. Bu ilaçlar, psikozun belirtilerini hafifletmeye yardımcı olur, ancak altta yatan sebepleri ortadan kaldırmazlar. Psikoz tedavisi doktor gözetiminde yapılmalıdır.
Psikoz Tedavi Aşamaları:
Akut Aşama: Şizofreninin akut evresinde, hasta hastaneye yatırılabilir ve ilaçla tedaviye başlanabilir.
Devamlı Aşama: Akut dönemin ardından tedavi süreci, doktor kontrolünde antipsikotik ilaçlarla devam eder. Bu aşamada aile desteği büyük önem taşır.
Psikoz Türleri
Psikoz, farklı türlerde görülebilir:
Şizoaffektif Bozukluk: Şizofreniye benzer belirtiler gösterir, ancak ruh hali bozuklukları da eşlik eder.
Kısa Psikotik Bozukluk: Kısa süreli, genellikle stresli yaşam olaylarına bağlı olarak ortaya çıkar.
Sanrı Bozukluğu: Kişi, gerçeklikten koparak mantıksız inançlar geliştirir.
Bipolar Psikoz: Bipolar bozukluğu olan kişilerde, duygusal dalgalanmalar sırasında psikoz gelişebilir.
Doğum Sonrası Psikoz: Doğum sonrası dönemde ortaya çıkar.
Madde Kullanımı Kaynaklı Psikoz: Alkol, uyuşturucu ve bazı ilaçlar bu tür psikozlara yol açabilir.
Sonuç
Psikoz, gerçeklik algısının bozulduğu ciddi bir durumdur. Her bireyi farklı şekillerde etkileyebilir ve çoğu zaman tedavi ile kontrol altına alınabilir. Eğer psikoz belirtileri ya da psikoz nöbeti geçirildiğinden şüpheleniyorsanız, acil tıbbi yardım almak büyük önem taşır. Her durumda, psikozun tedavisi için bir uzmandan yardım alınmalıdır.
