Töre sözcüğü Eski Türkçede türetilmek, yaratılmak ve düzenlenmek anlamlarına gelen törü- fiilinden gelir. Türkçedeki en eski yazılı örneğine 735 yılında törü şeklinde ("kanun, örf, düzen" anlamında) rastlanır.
Töre, Türk örf ve geleneklerinin kesin hükümleri birliğidir. Orhun kitabelerinde töresiz bir devlet veya topluluk olamayacağı belirtilmiştir. Bundan hareketle eski Türklerde kanunsuz veya hükümdarın şahsî iradesine bağlı bir yönetim şekli olmamıştır. Dolayısıyla kağanlar emirlerini, yargıçlar kararlarını töreye göre vermişlerdir. Yani halk doğrudan doğruya törenin himayesindedir.
Tarihçi değilim Türkler törelerini tam olarak ne zaman terk etti bilmiyorum. Birçok araştırma var bu konuda kimi tarihçi zaman içerisinde yavaş yavaş asimile olarak kaybettiğini söylüyor. Kimi tarih tezlerinde ise İslamiyet’i kabulden sonra Araplaşma olmasını sebep gösteriyor. Birçok farklı tez var ama gerçek şu ki Türkler töresini kaybetmiş.
Görünen o ki törelerini kaybeden Türkler bu kayıpla beraber birçok güzel hasleti de kaybetmişler. Türklerde töre sadece kanunla sınırlı değildir. Çünkü yazılmış kanunlarla, yazılmamış teamüller de törenin içindedir. Hatta, hukukî töreden başka dinî ve ahlâkî töreler de vardır. Dolayısıyla, Türk töresi, eski Türklere atalarından kalan bütün kaidelerin toplamı demektir.
Hani o Yüce Türk, Güçlü, Asil, Korkusuz, Onurlu, Dürüst, Sözünün Eri, Adil, Köle Olmaz, Kahraman Türk tanımları hep bu töre ile ilgili imiş. Çünkü ne kadar inkâr edersek edelim Adriyatik’ten Çin seddine Türk töresi ile yönetilen bir tanecik bile devlet yok. Hatta Türk töresine göre yaşayan birkaç göçer varsa mucizedir.
Modern Türk devletlerinin hemen hepsi tek adam rejimleri ile yönetiliyor ve kral ne derse o oluyor. Kanun – töre hak getire başkanın sözü kanun kabul edilerek oyun eğiliyor, dünyanın en baskıcı ülkesi kabul ediliyor. Belki de en kötüsü Türkmenistan, kadim Türk yurdunda bir sözle araba rengi bile yasaklanabiliyor. Türkmenistan yönetimi dünyanın birçok yerinde mizah konusu, 6 milyon nüfuslu ülkede insanlar yoksul ve mutsuz. Ama buna rağmen kimse itiraz etmiyor ya da edemiyor. Diğer Türk devletlerinin de çok mutlu mesut olduğu söylenemez. Zaten bu bölgede yıllardır devletler arasında bir çekişme ve bitmeyen bir kavga var.
Paylaşılamayan onlarca şey var, en çok kavgalar ölümler önemsiz basit konulardan kaynaklanıyor belki de. Aslında bizi ayrıştıran onlarca şey varken, ortak noktalarımızı saysak yüzlerce ortak nokta, ortak gelenek, ortak geçmiş, ortak tarih çıkar. Onlarca farklı ülkeden bir kıtaya göç etmiş aynı dili, aynı tarihi, aynı gelenek göreneği olmayan insanlar bir toplum – devlet oluşturmuşlar. Öyle ya da böyle bu toplum bir arada yaşıyorlar. Bizler se aynı binlerce yıllık aynı tarihi taşıyan millet olarak bir araya gelemiyoruz. Bunun en büyük sebebi Türk töresini kaybetmiş olmamızdır herhalde.
Hani nerde kaldı 7 bin yıllık kadim Türk töresi, ta Dede Korkut tan bu ya boy boylayıp soy soylayan yüce milletimin kadim kutlu töresine ne oldu? Nasıl olduk da bu hale geldik, neler bu duruma getirdi, geçmişimizi unuttuk, kutlu töremizi unuttuk. Gelecek için tek düşüncemiz ne olursa olsun güç sahibi olmak oldu.
Orhun yazıtlarında; "Ey Türk üstte gök çökmedikçe, altta yer delinmedikçe senin ilini ve töreni kim bozabilir?" diyor Bilge Kağan.
Oğuz Kaan da duasında şöyle seslenmiş; ULU TANRI! Namussuz bir tek TÜRK yaratacağına, dünyayı yık daha iyi! Ne kadar korkak TÜRK varsa hepsini helak et! TÜRK her şeyi mukayese etsin! Yalnız akıl ve mantık denen şeylere bırakma onu! Sabırlı, derde dayanıklı olsun! İradesi çelik gibi olsun! Dönek TÜRK yaratma! Türk’leri maymun iştahlı yapma! TÜRK daima ihtiyatla adım atsın! Kimsenin tatlı diline inanmasın! Kimseye emniyet olmasın! Çalışma zekâdan üstün bir kıymet olduğundan, TANRI, sen Türk’ü çalışkan et! Türk’ün ömrü çalışma ile geçsin! Ona daima çalışma aşkı ver! Hele elbirliği ile çalışmayı alet etsin! Tembel Türk’ü hemen öldür!
AMAN TANRI! TÜRK aile, töre ve disiplinini her şeyden evvel koru! TÜRK toprağında hürler yaşasın. Adaletten başka bir şey hüküm sürmesin! Sen Türk’e tabii şeylere tabiata karşı sevgi ver! TÜRK yurdunda yoksulluk o kadar azalsın ki fakirlik suç sayılsın!
Acunu (Dünyayı) Yaratan Yüce Tanrı! Türk’e insaniyetten evvel TÜRK milletini düşündür. İnsanların insaniyet dedikleri şey, göz boyamak için icat edilmiş bir boyadır. İnsaniyet maskesi taşıyan öyle milletler vardır ki maskelerinin altında canavarlar yaşar. İnsaniyeti gören olmadı. TANRI, Türk’e sağlam, sürekli irade ver! Güçlüklerde, sabrını, tahammülünü aynı zamanda gayretini arttır! Ona esas seciye olarak vazife muhabbeti ve mesuliyet duygusu ver! Mesuliyeti TÜRK yurdundan eksik etme! En büyük kuvvetin TÜRKLÜK aşı olduğunu Türk’e öğret!